Osmanlıda Memur maaşları
1593 yılından günümüze kadar, Türkiye’de memur maaşları sürekli indi,
azaldı, küçüldü, ufalandı, nihayet devlet haysiyetiyle bağdaşmaz
derekeye düştü. Zira tıpkı vaktiyle olduğu gibi, bugün de memur sayısı
çok arttı. İstihdam politikası vasıtası hâline geldi, rasyonelliğini
kaybetti. Tabiatıyla, tıpkı eskiden olduğu üzere, memur kalitesi de
düştü. Hem yüksek bürokraside, hem yeni girişlerde…
Buna rağmen imparatorluk, denebilir ki yıkılışına kadar, memuruna,
devletin prestijini koruyacak derecede maaş vermeye gayret etti. En
gelişmiş ve zengin devletlerle Osmanlı’daki maaş farkları büyük değildi.
1900 yılında en büyük devlet olan İngiltere’de, korgeneral maaşı 165 altın, Osmanlı’da 100 altın idi. Albay, İngiltere’de 27- 32, Osmanlı’da 25 altın alıyordu.
Osmanlı’da sivil bürokrasi de, üniformalı bürokrasi gibi rütbe taşıdığı için, mülkiye ve ilmiye sınıflarındaki eşit rütbe sahibi görevliler, aynı durumda idiler.Ancak küçük rütbelerde Osmanlı, artık Batı ile dengeyi tutturamıyordu. Önyüzbaşı Osmanlı’da 12, İngiltere’de 20-25,5 yüzbaşı Osmanlı’da 5, İngiltere’de 17- 19,5, üsteğmen Osmanlı’da 2,5, İngiltere’de 9,5-11, teğmen Osmanlı’da 2, İngiltere’de 7,5-9,5 altın maaşlı idi.
Sadırâzam (imparatorluk başbakanı) maaşı, Tanzimat ve Meşrutiyet
dönemlerinde, daha önceleri de olduğu gibi, değişiktir. Her sadrıâzam
atanmasında, maaşı da belirtilirdi. Bu son dönemde en düşük sadrıâzam
maaşının 250 altın, en yüksek maaşın ise 2.500 altın olduğu görülür. O
dönemin 1 altını, bugünün 1 altını değildir. Hayat ve bütün zarurî
maddeler, kira ve mülk fiyatları çok düşüktür. 1 altının son Osmanlı
dönemindeki satınalma değeri hakkında bir fikir edinmek için, yaklaşık 7
gram altın olan 1 altın liranın bugünkü değerini 2,5 ile çarpmak
tavsiye edilebilir.
Osmanlı İmparatorluğu, dost devletlere sürekli para, mal, silâh yardımı
yapmıştır. 1854′e kadar tek kuruş dış borçlanmaya girmemişken, bu
tarihten itibaren Avrupa devletlerine borçlanmaya başlamıştır. Dış borç
ve faizlerinin, buna ilâveten savaş tazminatlarının ödenmesi, son yarım
asrında Osmanlı maliyesini bunaltmıştır.
Bütün bu faktörlere rağmen Osmanlı, 1912 Balkan felâketine kadar,
ucuzluk, bir ölçüde refah içinde yaşadı. 1843′te imparatorluğun en
pahalı şehri olan İstanbul’da, bir kişi, 10 para ile günde 3 öğün yemek
yiyebilmektedir (Gerard de Nerval, s. 60, 66). 10 para, 1 altının 400′de
biridir. Birkaç altına gene İstanbul’da, hiç de kötü bir semtte
olmamak üzere, müstakil ev satın alınabilmektedir.
1908′de Temmuz ayında başlayan enflasyon, 1912 Ekimi’ne kadar hafif bir
seyir takip etti. Ekim 1912-Mayıs 1913 yükselişi büyük oldu ve halkın
canı yandı. Mayıs 1913-Temmuz 1914′te tekrar hafifledi. Temmuz-Kasım
1914 arasındaki 3,5 ay içinde yüzde 50 oldu ki, yıllık hesaplanırsa
korkunçluk derecesi anlaşılır. Artık Osmanlı, dönüşü olmayan bir yola
girmişti. Yöneticilerinin kısır görüşlülüğü yüzünden Birinci Cihan
Savaşı’na (1914-18) bulaşmıştı. Halkta, yönetime güven kalmadı. Altını
olan, yatağının altına attı. İhtikâr ve bir kısmı adetâ devletin
himayesinde olmak üzere korkunç yolsuzluklar oldu.
1911-1922 sürekli savaşlar döneminde, hangi devletlerle savaştığımızın listesi bile bugünkü nesil için şaşırtıcıdır: İtalya, Karadağ, Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan, İngiltere, Fransa, Romanya, Rusya, Ermenistan, Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, Güney Afrika… Listenin eksikliği için sevgili okuyucularımdan özür diliyorum.1913′te şekerin kilosu 20 paraya (1 altının 200′de 1′i) çıktığı zaman, halk feryadı bastı. 1916 Ağustos’unda francalanın kilosu 16 kuruşa fırladığı zaman ise, artık ses seda çıkmadı. Zira 16 kuruş verecek o kadar az insan vardı ki… Pahalılık, sosyal âfetleri başlattı. İstanbul orta sınıfında ahlâkî çöküntü başladığı işitildi. O orta sınıf ki, dürüstlük bakımından, yüksek sınıftan çok daha titizdi. Anlı şanlı vezir ve kazasker ailelerinin kızlarının, nereden çıktığı belirsiz, dedesinin adını bilmeyen savaş zenginleri ile evlendikleri görüldü. Verem ve dizanteri dehşet saçmaya başladı…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder