Osmanlıda Para değerleri
11 Haziran 1916 tarihli Paris’in Temps gazetesi, Fransa’nın savaş hâlinde bulunduğu Osmanlı devleti aleyhine şu haberi yayınladı: “Türkiye’nin
Haleb, Şam, Beyrut eyaletleri ile Lübnan ve Kudüs sancaklarında (il) 1
İngiliz lirası (sterlin)=137 Türk kuruşuna fırladı. Osmanlı hükümeti, 1
sterlin=l TL paritesinde direniyor. Fakat 37 kuruşluk karaborsa farkını
ortadan kaldırmaktan âcizdir. Osmanlı ekonomisinin mahva doğru gittiği
bu şekilde açığa çıkmaktadır.“Birinci Cihan Savaşı patlamadan
birkaç ay önce, 1914 yazında 1 TL=3,70 dolar=18,45 mark=17 İsviçre
Frangı idi. 1917′de savaş içinde bile 1 Türk Lirası banknot alabilmek
için 4 Amerikan dolarına yakın ödemek gerekiyordu. Ve bu parite, 1908
öncesi Osmanlı Lirasının değerine nisbetle, Türk parası aleyhine yıkım
sayılıyordu (Mandelstem, Le Sort de l’Empire Ottoman, Paris 1917, s.
157-8).
1908′den önce nazarî olarak 1 Osmanlı altın= 1 Osmanlı banknotu idi ve
her ikisine de lira (altın lira, kâğıt lira) deniyordu. Gerçekte 1 altın
alabilmek için 1 banknotun üzerine birkaç kuruş sarrafiye ödemek
gerekiyordu. Savaş (1914-18) içinde 1 altın alabilmek için İstanbul’da
3, Anadolu’da 4, imparatorluğun Arap vilâyetlerinde 5 Türk banknotu
ödemek icab ediyordu.
Cumhuriyetin ilânında (1923) 1 altın= 7 TL şeklinde idi. Ve TL hâlâ dolardan değerli idi: 1 TL=0,80 dolar.
Altın paritesinin ilk cihan savaşı ile sona erdiğini bütün diğer belli
başlı dövizlerin pariteleri arasındaki farkın gittikçe açılması,
bambaşka bir bahistir. Ekonomik çöküntünün diğer bir sebebi, halkın
varlığına devletçe el konulmasıdır. Bunu önce 1914′te Enver Paşa yaptı.
Seferberlikte, tüccarın mağazalarına, dükkânlarına girildi. Ordunun hiçbir işine yaramayacağı aşikâr bulunan havyar ve bebek patiğine kadar
her şeye el kondu. Sonra 1921′de Yunan, Sakarya’yı geçtiği zaman,
Türkiye Büyük Millet Meclisi, mecburen aynı yönde karar aldı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder